Samen in Transitie
Mijn naam is Eva-Marijn Stegemann en ben werkzaam als psycholoog en wetenschappelijk onderzoeker als het gaat om transgenders en hun naasten. In de praktijk en voor mijn onderzoek spreek ik regelmatig ook partners van transgenders. Soms vanuit eigen initiatief omdat ze het juist prettig vinden om helemaal los van hun transgender partner hun gevoelens willen onderzoeken. Soms ook samen met hun partner om zo problemen die spelen voor partners ten gevolge van een transitie gezamenlijk te kunnen bespreken.
De Druppel
Door de een transitie kan een partner van een transgender met veel gevoelens te maken krijgen. Als het lukt om deze gevoelens op den duur een plaats te geven kan de bestaande relatie na de transitie soms voort blijven bestaan. In sommige gevallen blijkt de relatie niet bestand tegen een transitie en wordt deze verbroken. Het verbreken van de relatie is ook niet altijd puur te wijten aan een transitie; soms is het voor relaties die toch al niet lekker liepen “de druppel” of blijkt dat stellen die altijd al niet goed met elkaar konden communiceren er nu door de transitie en alle bijkomende gevoelens helemaal niet meer uit te komen.
niet alleen de transgender gaat in transitieMaar ook zijn of haar partner
Gevoelens
De gevoelens waarmee partners te maken kunnen krijgen zijn overeenkomstig, maar ook divers. Wat voor de een speelt, hoeft voor de ander minder te spelen en andersom. Ook zijn gevoelens die hieronder worden beschreven niet uitputtend; het wil niet zeggen dat gevoelens die hieronder niet staan beschreven niet voor kunnen komen. Gevoelens die hieronder worden omschreven zijn echter onderwerpen die wel regelmatig voorkomen bij partners van transgenders. Wat betreft het naar buiten treden van een transgender van diens transgender-zijn kan dit voor sommige partners als een verrassing komen. Jarenlang hebben zij met hun man of vrouw geleefd zonder ervan op de hoogte te zijn dat deze transgender-gevoelens bestonden. Partners kunnen zich dan verraden voelen of het gevoel hebben jarenlang in een leugen te hebben geleefd. Heeft hun partner het al die tijd geweten en bewust verzwegen? Of heeft hun partner al die tijd toneel gespeeld? Wat van de herinneringen was dan echt en wat was niet echt? Dit soort vragen veroorzaken dan veel boosheid maar ook verdriet. Partners kunnen ook verdrietig worden van het feit dat hun man of vrouw hen niet heeft willen betrekken in zijn of haar transgender-gevoelens waardoor zij zich buiten gesloten voelen.
Stigmatisering
Stigmatisering en angst voor stigmatisering is iets dat bij veel partners door het hoofd speelt. Hoe zullen mensen in de naaste omgeving reageren, of hoe gaat dat straks als wij samen over straat gaan? Wat hierbij ook speelt is de passabiliteit van een transman of transvrouw. Hiermee wordt bedoeld in welke mate het geslacht waarin men is geboren nog zichtbaar is na de transitie. Deze passabiliteit is bij transmannen vaak groter dan bij transvrouwen, simpelweg doordat transvrouwen vaak van oorsprong groffere lichamelijke kenmerken hebben (grotere handen, een adamsappel etc.) die na de transitie nog zichtbaar kunnen zijn. In Nederland is echter gebleken dat de acceptatie van transgenders over het algemeen vrij goed is te noemen ten aanzien van andere (Europese) landen.
Partner & Transitie
Een veel voorkomend probleem bij transgenders en hun partners is het verschil in tempo. Transgenders hebben soms jarenlang over hun proces hebben gedaan om alle puzzelstukjes op hun plek te leggen en zo tot de conclusie te komen dat zij transgender zijn. Dit proces hebben zij dan veelal, zoals hierboven beschreven, niet gedeeld. Op het moment dat zij dan hiermee naar buiten treden, willen zij dan vaak zo snel mogelijk bezig gaan met hun transitie. Dit kan uit verschillende beweegredenen zijn, bijvoorbeeld het gevoel het jarenlange verlies in tijd in te halen of het gevoel nu eindelijk te kunnen worden wie deze persoon eigenlijk altijd al is. Voor de partner begint het moment van verwerking pas wanneer diens transgender man of -vrouw met het transgender-zijn naar buiten treedt. De transgender zelf heeft jarenlang over dit proces gedaan, de partner moet nu eigenlijk “mee” in de snelheid van de transgender die de transitie graag snel in gaat. Hier lopen beide partners niet meer synchroon in tempo. De relatie zou er dan ook bij gebaat zijn als partners elkaar hier in kunnen vinden en hun tempo meer op elkaar kunnen aanpassen om elkaar zo niet kwijt te raken. Wanneer een persoon start met het leven in het andere geslacht is een veel voorkomend gevoel dat partners ervaren het gevoel van verlies. Dit gevoel van verlies is dan dubbel; de persoon is immers nog in leven maar toch niet meer dezelfde als deze was. Naarmate een persoon verder in transitie komt kan dit gevoel van verlies groter worden. De partner raakt steeds meer de vertrouwde persoon zoals hij of zij die gewend was kwijt. En soms wordt iemand dan ineens weer herinnerd aan de “oude persoon” door bijvoorbeeld een bepaalde blik of opmerking. Het feit dat het verlies niet definitief is zoals bijvoorbeeld bij een overlijden van een dierbaar persoon, maakt juist dat de verwerking lastiger is. Wanneer een persoon gaat leven in het andere geslacht en lichamelijke aanpassingen wil laten doen, komt het bij partners ook vaak voor dat zij enorm loyaal zijn naar hun transgender-partner. Het gevoel de ander helemaal hierin te willen ondersteunen uit liefde, en de ander niet te willen ontzeggen nu eindelijk de kans te krijgen te worden wie die persoon is. Deze loyaliteit en steun zorgt ervoor dat de partner soms zichzelf wat uit het oog kan verliezen. En gevoelens en behoeftes die de partner zelf heeft in dit proces kunnen op de achtergrond komen. Het is dan ook belangrijk aandacht te hebben voor het feit dat niet alleen een transgender in transitie gaat, maar ook het gezin en/ of de relatie.
Verandering in rollen patroon
Doordat een transgender misschien zelf ook nog zoekende is in zijn of haar vernieuwde rol kunnen dingen die eerder als normaal binnen het gezin golden (en misschien wat traditioneel) veranderen. Waar een transvrouw eerder altijd de “klusjesman” was in huis, kan zij zich hier nu misschien minder prettig bij voelen. De verandering van rol kan ook met zich mee brengen dat een partners nu op elkaars “terrein” komen waar ze eerder elkaar niet tegen kwamen. Denk aan transvrouwen die met hun vrouwelijke partner nu samen het hebben over make-up wat zowel als positief als negatief kan worden ervaren.
Tot slot
Een ander belangrijk onderwerp is seksuele aantrekkingskracht. Bij een volledige transitie wordt getracht het lichaam zo compleet mogelijk aan te passen in die van het wensgeslacht. Voor de partner kan dit betekenen dat deze zich niet meer, of moeilijk, nog aangetrokken voelt tot het veranderde lichaam. In sommige relaties verandert het seksuele leven dat men had voor de transitie dan ook. Maar ook onduidelijkheid over diens eigen identiteit vraag richting de buitenwereld: “ben je nu dan lesbisch?” Zoals eerder beschreven zijn bovengenoemde gevoelens niet uitputtend. Wat belangrijk is, is dat er voor deze gevoelens ook plaats is in het proces van zowel voor, tijdens als na de transitie. Want niet alleen een transgender gaat in transitie, maar ook zijn of haar partner.
Eva-Marijn Stegemann